મા – પિતા / maata – pita

Interpretation by Tushar Shukla (In Gujarati)

નવી ગુજરાતી કવિતાના આરંભના અક્ષર ઘૂંટાવાની શરૂઆત આપણે ત્યાં અંગ્રેજ શાસન સમયે શીક્ષણના પ્રચાર પ્રસાર સાથે જોડાયેલી છે. અંગ્રેજોએ આપણે ત્યાં પશ્ચિમની કેળવણીનો પાયો નાંખ્યો ત્યારે એમની ગણત્રી ભારતીય સંસ્કાર અને ધર્મ-સંસ્કૃતિને નબળી પાડવાનો હતો. એવું તે સમયના ટી.બી.મેપોલેના પત્ર પરથી સ્પષ્ટ વરતાય છે. એમણે પોતાના પિતાને સંબોધીને લખેલા એક પત્રમાં પોતાનું અવલોકન લખ્યું છે. જે દિવસે આ દેશના લોકો એવું સમજ્યા કે જે ક‍ઇં યુરોપનું છે એ શ્રેષ્ઠ છે તે દિવસે આ દેશ પર આપણું શાસન સ્થપાઇ ગયું સમજજો. આ વાંચીને અંગ્રેજ અમલદારો પ્રત્યે રોષ જાગે તે સ્વાભાવિક છે, પરંતુ એ જ સમયે યાદ આવે ફોબર્સ સાહેબ! દલપતરામ અને ફોબર્સ સાહેબની મૈત્રીએ ગુજરાતી ભાષા પર કરેલો ઉપકાર ભૂલવા જેવો નથી. આ ઉદાર ચરિત અમલદારને આપણી સંસ્કૃતિમાં રસ પડ્યો અને એમણે ગુજરાતી ભાષા શીખવવા દલપતરામને આમંત્રણ આપ્યું. આ મૈત્રી આપણા સાહિત્યને ફળી. દલપતરામે પોતાની સરળ પણ લોકભોગ્ય શૈલીમાં અનેક રચનાઓ કરી જે લોકજીભે ચડી ગ‍ઇ ને આજે ય લોકોક્તિરૂપે બોલાતી રહી છે. કવિ દલપતરામની માતૃભાષા પ્રેમ અનન્ય હતો. “ગુજરાતી વાણી રાણીનો વકિલ છું.” કહેતા દલપતરામના યોગદાનનો મહિમા જરાય ઓછો નથી. “અંધેરી નગરી ને ગંડુ રાજા”નું એમણે આલેખેલું ચિત્ર આજે ય Political Satire તરીકે યાદ આવી જાય. “ટકે શેર ભાજી ટકે શેર ખાજા”ની યાદ આવે ને મોં મલકે! તો “અન્યનું તો એક વાંકુ, આપના અઢાર છે” એવું ઊંટને સંભળાવતું શીયાળ કે “કરતાં જાળ કરોળિયો, ભોંય પડી પછડાય”માં સાતત્યપૂર્ણ પ્રયત્નશીલતાનો સંદેશ આપતો કરોળિયો કેમ વિસરાય?

આ કવિની માતૃપ્રેમ અને પિતૃપ્રેમથી છલકાતી રચનાની કેટલીક પંકિત યાદ કરાવું –

Illustration : Hasmukh Makwana